Μονάδα
Γονιμοποίηση
Γονιμοποίηση είναι το σμίξιμο του ώριμου ωαρίου, που απελευθερώνεται μετά την ωοθυλσκιορρηξία, με το σπερματοζωάριο και ο σχηματισμός ενός νέου κυττάρου, που το ονομάσαμε ζυγώτη. Από το ζυγώτη θα προκύψει ένας νέος οργανισμός.
Το ώριμο ωάριο, όταν εγκαταλείψει το ωοθυλάκιο, παραλαβαίνεται από τον κώδωνα της σάλπιγγας, που αντιστοιχεί στην ωοθήκη, που έδωσε το ωάριο, και προωθείται μέσα στον αυλό της, γιατί, όπως αναφέραμε, αυτή, κάτω από την επίδραση των ωοθηκικών ορμονών, εμφανίζει αυξημένη κινητικότητα και λειτουργική δραστηριότητα.
Η παραλαβή του ωαρίου από τον κώδωνα δεν είναι γνωστό πως συμβαίνει. Γνωρίζουμε, όμως, πως με σύσπαση του μητρωοθηκικού συνδέσμου και των λείων μυϊκών ινών του μεοοσαλπιγγίου, ο κώδωνας έρχεται σ' επαφή με την ελεύθερη επιφάνεια της ωοθήκης και οι κροσσοί απλώνουν πάνω ο' αυτή, για να παραλάβουν το ωάριο.
Μέσα στη σάλπιγγα το ωάριο περιβλημένο από τα κύτταρα του ωοφόρου δίσκου, δέχεται τις εκκρίοεις των κυττάρων του επιθηλίου του ενδοσαλπιγγίου, που φαίνεται να παίζουν ρόλο στη γονιμοποίηση, αν και η εξωσωματική γονιμοποίηση απέδειξε, πως αυτή μπορεί να ουμβεί χωρίς το χυμισμό της σάλπιγγας.
Η γονιμοποιητική ικανότητα του ωαρίου διατηρείται για 24 ώρες περίπου. Υπολογίστηκε πως, τις περισσότερες φορές, η γονιμοποίηση συμβαίνει μέσα στις 6-12 ώρες μετά την ωοθυλακιορρηξία.
Από την πλευρά των σπερματοζωαρίων συμβαίνουν τα παρακάτω:
Ύστερα από φυσιολογική συνουσία, ένα μέρος των σπερματοζωαρίων από τον οπίσθιο κολπικό θόλο θα περάσει τη φιλόξενη γι' αυτά τραχηλική βλέννα τις ημέρες της ωοθυλακιορρηξίας και θα προχωρήσει προς τους ααλπιγγικούς αυλούς. Η κολπική έκκριση δεν ευνοεί την κίνηση τους και την επιβίωση τους και σε 1-2 ώρες από τη συνουσία ακινητοποιούνται και πεθαίνουν.
Στην ωοθυλακιορρηξία η τραχηλική βλέννα βγαίνει έξω από το τραχηλικό στόμιο και έρχεται σε επαφή με τα σπερματοζωάρια του εκσπερματίσματος, που βρίσκεται με τη μορφή πηγμάτων. Ύστερα από 5'-10', ινωδολυτικά ένζυμα του σπερματικού υγρού προκαλούν μερική ή πλήρη ρευστοποίηση των πηγμάτων. Τότε, απελευθερώνονται τα σπερματοζωάρια και παραλαβαίνονται από το φιλόξενο τραχηλικό αυλό. Επειδή όμως η ανάμειξη σπέρματος και τραχηλικής βλέννας δεν είναι ικανοποιητική λόγω διαφοράς της επιφανειακής τους τάσης, μόνο το 3-5% του ολικού αριθμού των σπερματοζωαρίων θα περάσουν από τη βλέννα στον τραχηλικό αυλό με τη μορφή φάλαγγας.
Από τον τραχηλικό αυλό προς τη μήτρα η μεταφορά των σπερματοζωαρίων είναι περισσότερο ενεργητική, δηλαδή οφείλεται στην κινητικότητα τους. Τα βοηθάνε όμως και η διάταξη των μικρό- και μακρομοριακών στοιχείων της τραχηλικής βλέννας, η συσταλτικότητα των σαλπίγγων, που παίζουν ρόλο αναρροφητήρα, και φυσικοχημικοί και ανοσολογικοί παράγοντες. Η ευαισθησία της μήτρας και των σαλπίγγων είναι αποτέλεσμα των οιστρογόνων ορμονών, που εκκρίνονται σε μεγάλες ποσότητες τη στιγμή της ωοθυλακιορρηξίας και των προσταγλανδινών του σπέρματος.
Η γονιμοποίηση συμβαίνει στη λήκυθο της σάλπιγγας ύστερα από 2-3 ώρες μετά την εκσπερμάτιση, γιατί τα σπερματοζωάρια κινούνται με ταχύτητα 1-3 χιλ. στο λεπτό. Κατά τη διαδρομή τους από τον κόλπο ως τις σάλπιγγες παθαίνουν ορισμένες βιολογικές μεταβολές, που τα διαφοροποιούν. Αυτές είναι ενζυματικές και αφορούν στο υδατανθρακικό περίβλημα, που σκεπάζει την κεφαλή τους.
Τα περισσότερα σπερματοζωάρια βρίσκονται στη λήκυθο 2-16 ώρες μετά τη συνουσία. Λιγότερα από 200 βρίσκονται στο μέρος της γονιμοποίησης. Μετά τον σαλπιγγικό αυλό τα σπερματοζωάρια περνάνε στην περιτοναϊκή κοιλότητα.
Η μεταφορά των σπερματοζωαρίων μπορεί να είναι:
1) Ταχεία, δηλαδή αυτά περνάνε τα μυκήλια της τραχηλικής βλέννας και προχωράνε στις σάλπιγγες μέσα σε 2-10 λεπτά. Την προώθηση τους αυτή διευκολύνουν, όπως αναφέραμε, οι συσπάσεις της μήτρας και των σαλπίγγων, κατά τη διάρκεια της συνουσίας.
2) Βραχεία, δηλαδή αυτά από τον κόλπο προχωρούν στις τραχηλικές κρύπτες, που αποτελούν δεξαμενές γι' αυτά.
3 ) Βραδεία, δηλαδή τα σπερματοζωάρια των δεξαμενών προχωρούν προς τη μήτρα και τις σάλπιγγες. Η βραδεία μεταφορά αυξάνει τις πιθανότητες επιτυχίας σύλληψης, γιατί αυτά βρίσκονται για περισσότερο χρόνο στο μέρος της γονιμοποίησης.
Τη μεταφορά των σπερματοζωαρίων επηρεάζουν:
1) Οι ωοθηκικές ορμόνες, που επιδρούν στη δομή, τη σύσταση και την εκκριτική δραστηριότητα των επιθηλίων του τραχήλου, της μήτρας και των σαλπίγγων και στη συσταλτικότητα των στοιχείων αυτών. Οι οιστρογόνες ορμόνες, όπως αναφέραμε, ευνοούν τους παραπάνω παράγοντες, ενώ η προγεστερόνη όχι.
2) Η ωκυτοκίνη, που κατά τη διάρκεια της συνουσίας εκκρίνεται από διέγερση του οπίσθιου λοβού της υπόφυσης και προκαλεί σύσπαση της μήτρας και των σαλπίγγων.
3) Οι προσταγλανδίνες, που επηρεάζουν τη συσταλτικότητα της μήτρας και των σαλπίγγων. Η μήτρα στην περίοδο της ωοθυλακιορρηξίας γίνεται περισσότερο ευαίσθητη στις προσταγλανδίνες.
Όσο για την επιβίωση των σπερματοζωαρίων αυτά βρίσκονται κινητά πέντε περίπου 24ωρα στο γεννητικό σύστημα της γυναίκας, δηλαδή 2,5 ώρες στον κόλπο, 48 ώρες στον τράχηλο, 24 ώρες στη μήτρα και 48 ώρες στη σάλπιγγα. Η γονιμοποιητική τους όμως ικανότητα δεν περνάει τις 48 ώρες.
Όταν τα σπερματοζωάρια ανταμώσουν το ωάριο, κολυμπούν γύρω από αυτό. Τότε, ένα από αυτά προσκολλάται με την κεφαλή του στο ωάριο και αρχίζει περιστροφικές κινήσεις γύρω από τον επιμήκη άξονα του. Ύστερα, ολόκληρο το σπερματοζωάριο εισδύει μέσα στο ωάριο, αφού πρώτο με το ακροσώμιό του περάσει το κάλυμμα του ωαρίου, που αποτελείται από βιτελίνη.
Με την είσοδο του σπερματοζωαρίου στο ωάριο, αυτό σχηματίζει, με τη δεύτερη διαίρεση του, τα δεύτερα πολικά σωμάτια. Τότε, ο πυρήνας, που περιέχει το μισό αριθμό χρωματοσωμάτων, σμίγει με τον πυρήνα, που προέρχεται από την κεφαλή του σπερματοζωαρίου και που και αυτός έχει το μισό αριθμό χρωματοσωμάτων, δηλαδή σμίγουν οι δυο προπυρήνες. Τα άλλα μέρη του σπερματοζωαρίου συγχωνεύονται μέσα στο πρωτόπλασμα του ωαρίου, ενώ μεταβολές της κυτταρικής μεμβράνης του, εμποδίζουν την είσοδο άλλων σπερματοζωαρίων. Αν με το σπερματοζωάριο, που πέτυχε τη γονιμοποίηση, εισέλθουν μαζί του και άλλα, αυτά καταστρέφονται.
Όταν σμίξουν οι προπυρήνες του ωαρίου και του σπερματοζωαρίου σε ένα, τότε η γονιμοποίηση θεωρείται ολοκληρωμένη και το προϊόν της, δηλαδή ο ζυγώτης, φέρνει με τα χρωματοσώματα, που πήρε από τη μητέρα και τον πατέρα, τις κληρονομικές του ιδιότητες και το καθορισμένο πλέον φύλο του.
Ας παρακολουθήσουμε τώρα την πορεία και την εξέλιξη του ζυγώτη.
Ύστερα από 5-6 ημέρες από τη γονιμοποίηση ο ζυγώτης, με τη βοήθεια των παραγόντων, που αναφέραμε, φτάνει στην ενδομήτρια κοιλότητα, αφού πρώτα τις ημέρες της πορείας του υποστεί ορισμένες μεταβολές, που αρχίζουν αμέσως με την συνάντηση των δυο προπυρήνων (αρσενικού και θηλυκού), γιατί διαταράχτηκε η πυρηνοπλασματική αναλογία του νέου κυττάρου, αυξήθηκε η μεταβολική του δραστηριότητα και συνέθεσε νέο DNA, νέο RNA και νέα πρωτεΐνη. To DNA και RNA ελέγχουν την κυτταρική διαίρεση.
Αποτέλεσμα αυτής της παραπάνω διαταραχής είναι η εμφάνιση έντονων μιτωτικών διαιρέσεων. Αυτές προκαλούν αυλακώσεις στην εξωτερική επιφάνεια του ζυγώτη, που τον κάνει να μοιάζει με μούρο- γι’ αυτό, αυτό το στάδιο της εξέλιξης το λέμε στάδιο μοριδίου και αποτελείται από 5-12 κύτταρα.
Το μορίδιο, που είναι συμπαγές και έχει διάμετρο 300 μ., ύστερα από τέσσερις ημέρες από τη γονιμοποίηση αποκτάει κοιλότητα και μεταβάλλεται σε βλαστοκύστη. Τότε αποτελεί ένα κυτταρικό σχηματισμό 50-200 κυττάρων. Την άλλη ημέρα, αφού περιπλανηθεί στην ενδομήτρια κοιλότητα, αποβάλλοντας κάτω από την επίδραση των οιστρογόνων ορμονών τη διαφανή του ζώνη, που περιέχει βιτελίνη, εμφυτεύεται.
Η εμφύτευση της βλαστοκύστης γίνεται στο κέντρο της τριγωνικής επιφάνειας του πρόσθιου ή οπίσθιου τοιχώματος της μήτρας και προς τον πυθμένα, άγνωστο για ποιους λόγους. Ίσως, στο σημείο αυτό, που προτιμάει, η αιμάτωση είναι καλύτερη.
Ο μηχανισμός της εμφύτευσης, αν και δεν είναι απόλυτα γνωστός, πιστεύουμε, πως ελέγχεται από τις οιστρογόνες ορμόνες και από την προγεστερόνη. Φαίνεται, όμως, πως και πολλοί άλλοι παράγοντες, όπως η επαρκής προετοιμασία του ενδομητρίου, η ικανοποιητική ενδοκρινική του υποστήριξη, η καλή διατροφή, οι γενετικοί παράγοντες, η αγγείωση της μήτρας, οι ανατομικές συνθήκες, οι συνυπάρχουσες παθήσεις, η ανοσοβιολογική αντίδραση κλπ. είναι υπεύθυνοι για την επιτυχία ή όχι της εμφύτευσης.
Από τη στιγμή της εμφύτευσης της βλαστοκύστης μέσα στην ενδομήτρια κοιλότητα εκκρίνονται μεγάλα ποσά χοριακής γοναδοτρόπου ορμόνης. Αυτή συγκρατεί το ωχρό σωμάτιο, το μεγαλώνει και του αυξάνει την εκκριτική του δραστηριότητα. Το ωχρό σωμάτιο τότε λέγεται ωχρό σωμάτιο της κύησης.
Μεγάλη σημασία έχει το πότε θα φτάσει ο ζυγώτης στην ενδομήτρια κοιλότητα, γιατί αν φτάσει νωρίς και βρει το ενδομήτριο απροετοίμαστο από τη δράση της προγεστερόνης, δεν μπορεί να εμφυτευτεί. Η ταχύτητα, που θα αναπτύξει από τη σάλπιγγα ως τη μήτρα, εξαρτάται από τα επίπεδα των οιστρογόνων ορμονών. Αν αυτά είναι ψηλά, τότε επιταχύνεται η διαδρομή του' γι' αυτό οι οιστρογόνες ορμόνες πέφτουν μετά την ωοθυλακιορρηξία.
Μέσα στην ενδομήτρια κοιλότητα η βλαστοκύστη υπόκειται σε σειρά εξελικτικών φαινομένων, που κορυφώνονται με την τελειοποίηση της σε ώριμο έμβρυο και που αφορούν στην Εμβρυολογία και στη Μαιευτική.
Βιβλιογραφία: Νικόλαος Α. Παπανικολάου. Γυναικολογία (δεύτερη έκδοση), Θεσσαλονίκη, 1986.Φυσιολογία: 50-82.